Atak na ciężarówkę z więźniami. Kadr z filmu Akcja pod Arsenałem w reżyserii Jana Łomnickiego (1977).
Domena publiczna. Źródło: wikipedia.org
26 marca 1943 r. doszło do jednej z najgłośniejszych akcji zbrojnych polskiego podziemia, znanej jako akcja pod Arsenałem. Grupy Szturmowe Szarych Szeregów uwolniły harcmistrza Jana Bytnara „Rudego” oraz 25 innych więźniów politycznych, przewożonych z siedziby Gestapo przy Alei Szucha na Pawiak. Akcja miała miejsce pod Arsenałem Królewskim w Warszawie przy skrzyżowaniu ulic Bielańskiej i Długiej i dowodzili nią Stanisław Broniewski ps. „Orsza” i Tadeusz Zawadzki „Zośka”. Była to pierwsza tak spektakularna akcja uliczna polskiego ruchu oporu.
Podczas akcji i późniejszego odwrotu śmiertelnie ranni zostali Tadeusz Krzyżewicz „Buzdygan” oraz Maciej Aleksy Dawidowski „Alek”, a Hubert Lenk „Hubert” został ujęty i zamordowany podczas śledztwa. Podczas wymiany ognia w czasie akcji odbicia więźniów zginęła przewożona Halina Siemieńska, a ranna Maria Schiffers została schwytana i zamordowana. Odbity Jan Bytnar „Rudy” na skutek obrażeń odniesionych podczas przesłuchania zmarł cztery dni później, 30 marca 1943 roku w Szpitalu Wolskim.
27 marca w odwecie Niemcy rozstrzelali na dziedzińcu więziennym Pawiaka 140 Polaków i Żydów.
W kwietniu 1943 roku wywiad Armii Krajowej zidentyfikował głównych sprawców śmierci Jana Bytnara- byli to SS-Oberscharfuehrer Hubert Schulz i SS-Rottenfuehrer Ewald Lange. To oni przesłuchiwali i torturowali 22-letniego "Rudego". Wystawił ich Zygmunt Kaczyński "Wesoły". 6 maja 1943 roku ppor. Tadeusz Zawadzki "Zośka" zlikwidował Huberta Schulza z wyroku sądu podziemnego, w dwa tygodnie później ppor. Andrzej Góral "Tomasz" wykonał wyrok śmierci na Ewaldzie Lange.
Wybrane źródła informacji:
- Akcje zbrojne podziemnej Warszawy 1939-1944 / Tomasz. - Wyd. 2 popr. i rozsz. - Warszawa : Państwowy Instytut Wydawniczy, 1983.
Przemyśl GP 111626 - Bohaterowie "Kamieni na szaniec" w świetle dokumentów / wstęp, oprac. i wybór tekstów Tomasz Strzembosz. - Wyd. 3. - Warszawa : Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007.
Przemyśl GP 97966 - Pamiętniki żołnierzy baonu "Zośka" : powstanie warszawskie / [wybór, red. Tadeusz Sumiński ; aut. pamiętników Jerzy Waleszkowski i in.]. - Wyd. 5 poszerz. - Warszawa : "Nasza Księgarnia", 1986.
Przemyśl GP 70994 - Batalion "Zośka" w powstaniu warszawskim / Mariusz Olczak. - Warszawa : "Edipresse-Kolekcje", 2019.
Przemyśl GP 114811 - Film "Jak przebiegała Akcja pod Arsenałem?"
- Film IPN "Akcja pod Arsenałem 26 marca 1943 - Szare Szeregi"
- Filmy z serii "Śladami bohaterów Kamieni na szaniec – wirtualny spacer":
