Wiktoria Ulma z dziećmi. Zdjęcie wykonane przez Józefa Ulmę około 1943 r.
"Kto ratuje jedno życie, ratuje cały świat"
[sentencja z Talmudu]
24 marca 1944 r. w Markowej na Podkarpaciu niemieccy żandarmi zamordowali rodzinę Ulmów i ukrywanych przez nich ośmioro Żydów.
W rocznicę zbrodni, z inicjatywy prezydenta Andrzeja Dudy, obchodzony jest Narodowy Dzień Pamięci Polaków ratujących Żydów pod okupacją niemiecką. Dzień ten ustanowiono, jak zapisano w treści ustawy z 6 marca 2018 r., „w hołdzie Obywatelom Polskim- bohaterom, którzy w akcie heroicznej odwagi, niebywałego męstwa, współczucia i solidarności międzyludzkiej, wierni najwyższym wartościom etycznym, nakazom chrześcijańskiego miłosierdzia oraz etosowi suwerennej Rzeczypospolitej Polskiej, ratowali swoich żydowskich bliźnich od Zagłady zaplanowanej i realizowanej przez niemieckich okupantów”.
Pomoc udzielana Żydom przez polskich obywateli na terenie okupowanej przez Niemcy Polski odbywała się nie tylko w formie indywidualnej. Jedyną w okupowanej przez Niemców Europie instytucją państwową ratującą Żydów od zagłady była, powołana 4 grudnia 1942 r. w Warszawie, Rada Pomocy Żydom „Żegota” przy Delegaturze Rządu RP na Kraj. Była ona kontynuacją powstałego pod koniec września 1942 r. Tymczasowego Komitetu Pomocy Żydom. W skład Rady weszli przedstawiciele polskich i żydowskich organizacji politycznych.
Według danych izraelskiego Insytutu Yad Vashem Polacy tworzą największą grupę Sprawiedliwych spośród obywateli 51 krajów świata. Jest ich ponad 7100 i stanowią niemal 26 procent uhonorowanych.
Wybrane źródła informacji:
- Ustna harmonijka : relacje Żydów, których uratowali od Zagłady Polacy / [zebrała i oprac.] Elżbieta Isakiewicz. - Warszawa : Niezależne Wydawnictwo Polskie, 2000.
Przemyśl GP 99780 - Ofiara sprawiedliwych : Rodzina Ulmów - oddali życie za ratowanie Żydów / Mateusz Szpytma, Jarosław Szarek. - Kraków : "Rafael", 2004.
Przemyśl GP 103487 - Markowskie bociany : opowieść o bohaterskiej Rodzinie Wiktorii i Józefa Ulmów / Maria Elżbieta Szulikowska. - Przemyśl : Wydawnictwo Archidiecezji Przemyskiej, 2017.
Przemyśl GP 115647 - Polacy ratujący Żydów : historie niezwykłe / Jan Żaryn, Tomasz Sudoł ; Komitet Dla Upamiętnienia Polaków Ratujących Żydów. - Warszawa : "Neriton", 2014.
Przemyśl GP 108028 - Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II wojny światowej im. Rodziny Ulmów w Markowej
- Lista osób ratujących Żydów na Podkarpaciu
- Ratowali Żydów w Przemyślu i jego okolicach…. Trzy krótkie historie
- Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN - Wystawa
- Mapa pomocy
- Muzeum II Wojny Światowej - wykład
