Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka w Przemyślu

Stanisław Staszic, portret. Autor Stanisław Barwicki (1865-1933). Domena publiczna. Źródło: CBN Polona

Towarzystwo Przyjaciół Nauk (TPN), inne nazwy: Towarzystwo Warszawskie Przyjaciół Nauk (TWPN) (1800-1832), od 1808 Towarzystwo Królewskie Przyjaciół Nauk (TKPN) lub Warszawskie Towarzystwo Królewskie Przyjaciół Nauk (WTKPN). Jednym z inicjatorów powstania związku uczonych był późniejszy prezes- Stanisław Staszic.

Zorganizowane towarzystwo reprezentowało naukę całego kraju. Skupiało uczonych, literatów, osobistości oficjalne oraz tzw. przyjaciół nauk. Było trzecią, po Towarzystwie Literatów w Polszcze (1765-1770) oraz Towarzystwie do Ksiąg Elementarnych działającym w latach (1775-1792), stale zbierającą się polską akademią naukową, która przyczyniła się do powstania Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego- prekursora Uniwersytetu Warszawskiego- czwartego w kolejności uniwersytetu założonego na ziemiach polskich. Stowarzyszenie dbało o zachowanie ojczystego języka, literatury i tradycji narodowych. Skupiało przedstawicieli świata artystycznego oraz odradzających, a potem zamykanych przez carat, polskich lóż wolnomularskich. Poza działalnością naukową zajmowało się m.in. gromadzeniem zbiorów muzealnych, organizowaniem rocznic i popularyzacją wiedzy.

Towarzystwo zostało zorganizowane w 5 wydziałów, które statutowo gromadziły łącznie nie więcej niż 60 członków czynnych oraz nieokreśloną liczbę członków przybranych, honorowych, dopuszczonych i korespondentów. Były to kolejno:

• Wydział filozofii
• Wydział matematyki, fizyki, chemii, nauk lekarskich, historii naturalnej i ekonomiki
• Wydział historii, dziejów praw i geografii
• Wydział wymowy, wierszopistwa i przyjemnych sztuk
• Wydział języków rodu słowiańskiego

Towarzystwo organizowało zebrania dla swoich członków i wydawało w formie rocznika pierwsze polskie czasopismo naukowe, w którym zamieszczane były wyniki własnych prac badawczych. Publikacje Towarzystwa były drukowane w Rocznikach Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk (tomy I-XXI za lata 1802-1830) i w Pamiętniku Warszawskim, które kilka lat po ostatnim rozbiorze ukazywały się po polsku.

Towarzystwo zostało rozwiązane przez władze rosyjskie w lipcu 1832, w ramach represji po powstaniu listopadowym. W 1905 tradycje pierwszej polskiej akademii przejęło, utworzone wówczas a istniejące do dziś, Towarzystwo Naukowe Warszawskie.

• Jubileusz 200-lecia Towarzystwa Królewskiego Warszawskiego Przyjaciół Nauk (Warszawa, 23,28-29 listopada 2000) / Zdzisław Mikulski. W: Rocznik Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. R. 62 [63], (2000), s. 56-57.
  
• Rola Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk w rozwoju kultury umysłowej w Polsce / Bogdan Suchodolski ; Towarzystwo Naukowe Warszawskie. - Warszawa : Towarzystwo Naukowe Warszawskie, 1951.
  
• Towarzystwo Warszawskie Przyjaciół Nauk 1800-1832 : monografia historyczna osnuta na źródłach archiwalnych. Ks. 4, Czasy polistopadowe : epilog, 1831-1836 / przez Alexandra Kraushara / Kraushar, Aleksander (1843-1931). - Kraków : G. Gebethner i Spółka ; Warszawa : Gebethner i Wolff, 1906.
  
• Z dziejów Towarzystwa Przyjaciół Nauk / Jerzy Michalski. - Warszawa : Towarzystwo Naukowe Warszawskie, 1953.
• Muzeum Pamięci
  
• Towarzystwo Warszawskie Przyjaciół Nauk
• Lista imienna członków Towarzystwa Królewskiego Przyjaciół Nauk w Warszawie w styczniu 1829 roku – Mazowiecka Biblioteka Cyfrowa
• Ustawy Towarzystwa Królewskiego Warszawskiego Przyjaciół Nauk - Mazowiecka Biblioteka Cyfrowa
• Roczniki Towarzystwa Królewskiego Warszawskiego Przyjaciół Nauk
• Warszawskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk - Wikimedia Commons