Transport więźniów odkrytymi ciężarówkami po drodze z drewnianych okrąglaków w okolicy Kotłasu w lutym 1940 r.
Rys. nieznanego łagiernika. Źródło: https://ipn.gov.pl
Pierwsza fala masowych deportacji ludności polskiej przez Armię Czerwoną, z miejscowości zajętych po 17 września 1939 r., miała miejsce 10 lutego 1940 r.
Jej ofiarą padli główne tzw. „spiecpieriesieliency-osadniki” czyli: osadnicy wojskowi, leśnicy, pracownicy PKP, urzędnicy wykonujący. Wybór dla przesiedleńców wydać mieć sens - zarówno osadnicy wojskowi, jak i leśnicy posiadają broń i według Sowietów mogli z niej skorzystać w każdej chwili, stając się zagrożeniem dla władz komunistycznych.
Oficjalną wyłączną wypędzenia i przeniesienia był rozkaz NKWD ZSRR nr 001223 z dnia 11 października 1939 r. oraz załączona do niego „Instrukcja o zwykłej deportacji elementu antyradzieckiego” . Przebieg deportacji nadzorował skuteczny Wsiewołod Mierkułow- zastępca szefa NKWD Ławrientija Berii.
Akcja ta się dzieje w sytuacjach, które dla wielu wypadną wyrokiem śmierci. Z jednej strony zauważyła się do tego sięgająca nawet minus 40 stopni temperatury zewnętrznej, z drugiej- barbarzyństwa oficerów sowieckich. Deportowane rodziny dostawały kilka minut na spakowanie się i przygotowanie do wykonania podróży w nieznane. Transport na wschód odbywa się koleją i przez blisko miesiąc, po czym deportowani obywatele polscy muszą osiągnąć ostateczny cel służby, zwykle- na saniach lub stopie. Na miejscu cierpieli i umierali z tego powodu, że praca, choroba, brak ochrony i wielu chorób.
Według danych NKWD podczas deportacji w 1940 r. do północnej Rosji i środkowej Syberii przewieziono około 140 tys. ludzi.
Wybrane źródła informacji:
- Deportacje i przemieszczenia ludności polskiej w głąb ZSRR : 1939-1945 : przegląd piśmiennictwa / pod red. Tadeusza Walichnowskiego; wybór i oprac. Grażyna Doktór, Kazimierz Podhorski, Teresa Staliś. - Warszawa : Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1989.
Przemyśl GP 108478
Lubaczów GL 36020
Jarosław 1J 46688 - Losy Polaków w ZSRR w latach 1939-1986 / Julian Siedlecki; z przedm. Edwarda Raczyńskiego. - Gdańsk : "Graf", 1990.
Przeworsk GK 36717 - Na nieludzką ziemi [Film] : wywózki na Sybir : w 70 rocznicę deportacji / scen. ja reż. Mirosław Majkowski ; org. zarządzam. inscen. Adam Halwa, Małgorzata Dachnowicz, Mirosław Majkowski. - Rzeszów : TVP, 2011.
Przemyśl EP 816 - Sybiracy / [opr. czerwony. Krystyna Wróblewska i in.]. - Rzeszów: Podkarpackie Centrum Edukacji Nauczycieli, 2010.
Przemyśl GP 103046
Jarosław 1J 54966
Lubaczów GL 47940
Przeworsk GK 51047 - Deportacje sowieckie - Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku
