Fot. Ostatni rozkaz dzienny dowódcy AK.
Biuletyn Informacyjny. R.7, nr 3 (19 stycznia 1945) = nr 317,
źródło: Cyfrowa Biblioteka Narodowa POLONA. Domena publiczna
Armia Krajowa, to utworzona w 1942 roku największa podziemna armia w okupowanej Europie. W chwili powstania liczyła ok. 200 tyś., a w 1944 aż 350 tyś. żołnierzy. Powstała z przekształcenia tajnej organizacji - tzw. Związku Walki Zbrojnej i podlegała polskiemu rządowi na emigracji. Jej głównym celem było przygotowanie powstania, które miało wybuchnąć na okupowanych ziemiach polskich z chwilą załamania się ofensywy niemieckiej.
W lutym 1944 roku, a więc jeszcze przed wybuchem powstania, w związku ze zbliżaniem się Armii Czerwonej do wschodnich granic Polski, podjęto decyzję o rozpoczęciu tzw. akcji „Burza”. AK-owcy mieli za zadanie atakować cofające się oddziały niemieckie, taktycznie współpracować z armią radziecką w celu wyzwalania polskich ziem, ale równocześnie występować na wyzwolonym terytorium w roli gospodarza. Polscy dowódcy mieli się ujawniać, a przedstawiciele rządu londyńskiego oficjalnie obejmować władzę. Chciano w ten sposób uprzedzić umocnienie się władzy radzieckiej na ziemiach wyzwolonych spod okupacji niemieckiej.
Niestety akcja „Burza” zakończyła się niepowodzeniem. Do maja 1944 roku NKWD aresztowało kilkadziesiąt tysięcy żołnierzy Armii Krajowej, a pozostali musieli się ukrywać. Także powstanie warszawskie, zorganizowane przez polskie władze w Londynie i podległe im dowództwo AK, poniosło klęskę. To spowodowało pewien chaos w funkcjonowaniu armii- część oddziałów wciąż walczyła z Niemcami, inne przechodziły do konspiracji. Nadal trwały aresztowania dokonywane przez NKWD.
Kiedy ruszyła styczniowa ofensywa Armii Czerwonej, ówczesny komendant AK- gen. bryg. Leopold Okulicki ps. „Niedźwiadek”, w dniu 19 stycznia 1945 roku wydał „ostatni rozkaz” rozwiązując Armię Krajową i zwalniając jej członków ze złożonej przysięgi. Chciał w ten sposób uchronić swoich żołnierzy przed dalszymi represjami ze strony Stalina oraz polskich komunistów, którzy już wtedy zainstalowali się na ziemiach polskich, tworząc bezwzględny aparat bezpieczeństwa, a właściwie aparat terroru wobec wszystkich, których uznawali za wrogów nowego systemu, m.in. wobec AK-owców. Wielu z nich zostało aresztowanych i rozstrzelanych. Ostatni dowódca AK gen. Okulicki w marcu 1945 r. został podstępnie aresztowany przez NKWD w Pruszkowie wraz z innymi przywódcami polskiego państwa podziemnego i przewieziony do moskiewskiego więzienia na Łubiance. W czerwcu tego roku w tzw. procesie szesnastu skazano go na 10 lat więzienia. Zmarł, w nieznanych okolicznościach w sowieckim więzieniu, w grudniu 1946 r.
Mimo rozkazu wielu Ak-owców nie złożyło broni, tworząc po 1944 roku polskie podziemie niepodległościowe- ruch oporu wobec władzy komunistycznej i zależności Polski od ZSRR. Dziś o uczestnikach tych walk mówimy „żołnierze wyklęci - żołnierze niezłomni”.
Wybrane źródła informacji:
- Armia Krajowa : dramatyczny epilog/ red. Krzysztof Komorowski; Wojskowy Instytut Historyczny. - Warszawa: "Bellona", 1994.
- Armia Krajowa / Bogusław Kubisz. - Warszawa : Edipresse-Kolekcje : Bellona, cop. 2015.
- Rozwiązanie Armii Krajowej i proces szesnastu / Michał Siedziako. - Warszawa : Edipresse-Kolekcje : Bellona, cop. 2019.
- Generał Iwanow zaprasza: przywódcy podziemnego państwa polskiego przed sądem moskiewskim / Eugeniusz Duraczyński. - Warszawa: "Alfa", 1989.
- Powstania antyniemieckie i akcja "Burza" / Piotr Matusak. - Warszawa : Bellona: De Agostini Polska, 2014.
- Armia Krajowa w dokumentach 1939-1945. T. 5, Październik 1944 - lipiec 1945 / kom. red. Halina Czarnocka i in. ; Studium Polski Podziemnej - Londyn. - Wrocław : Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1991.
- Muzeum II wojny światowej
- Przystanek historia
- Portal historyczny - dzieje.pl
- Muzeum Armii Krajowej -AKademia online
- Muzeum Armii Krajowej
- Wikipedia
