Rysunek autorstwa nieznanego łagiernika przedstawiający więźniów przewożonych odkrytymi ciężarówkami w okolicy Kotłasu. Luty 1940 r. Źródło ipn.gov.pl
Światowy Dzień Sybiraka obchodzony jest 17 września- w rocznicę agresji sowieckiej na Polskę. Po raz pierwszy zorganizowany został w 2004 r. przez Związek Sybiraków. Od 2013 r. ma on status święta państwowego, ustanowionego uchwałą Sejmu. Obchody święta Sybiraków i przypominanie sowieckiej agresji na nasz kraj służą zachowaniu w pamięci społecznej i świadomości kolejnych pokoleń Polaków tragedii i tułaczego losu mieszkańców naszych Kresów Wschodnich.
17 września 1939 r. żołnierze sowieccy wkroczyli na ponad połowę terytorium II Rzeczypospolitej pod kłamliwym pretekstem „wzięcia w opiekę życia i mienia ludności ukraińskiej i białoruskiej” oraz „wyzwolenia ludu polskiego od nieszczęść wojny”.
Obok terroru i wszechobecnej propagandy jednym z najgroźniejszych sowieckich narzędzi w walce z polskością stały się masowe deportacje ludności- kobiet, dzieci, mężczyzn. Deportacje były też wykorzystywane do pozyskania przez komunistyczny reżim darmowej niewolniczej siły roboczej. Liczbę deportowanych obywateli polskich szacuje się na kilkaset tysięcy. Polacy zsyłani byli na Syberię, do Kazachstanu, na północny- wschód Związku Sowieckiego.
W latach 1939-1941 miały miejsce cztery duże deportacje. Wielu z zesłanych nie wróciło do Polski. Stłoczeni w bydlęcych wagonach, więzieni w nieludzkich warunkach, umierali już podczas wielotygodniowych transportów, a potem wskutek wycieńczającej pracy fizycznej i ekstremalnych warunków pogodowych, przede wszystkim przy wyrębie tajgi i w kopalniach. Część zmarła podczas prób ucieczki lub z rąk sowieckich funkcjonariuszy. Wielu z tych, którzy przeżyli, nigdy nie wróciło do ojczyzny. Deportacje prowadzono też, choć na mniejszą skalę, już pod koniec wojny, w latach 1944-1945, a nawet po jej zakończeniu- w latach 1951-1952.
17 września to szczególna data dla Sybiraków i Kresowian- jest symbolem naznaczenia ich życia, sposobem na zachowanie w pamięci ich tragedii i tułaczego losu. Data stała się symbolem krzywd doznanych z rąk wschodniego sąsiada.
Wybrane źródła informacji:
- 17 września 1939 r. [Film] : sowiecka okupacja wschodnich obszarów Polski w relacjach świadków / oprac. i red. Tomasz Piotrowski ; Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Białymstoku. - [Warszawa] : Instytut Pamięci Narodowej, [2014].
Przemyśl WP 566/E/fe - Katyń : ocalona pamięć / Andrzej Krzysztof Kunert. - Warszawa : "Świat Książki", 2010.
Przemyśl GP 101538 - Deportacje, wysiedlania, przesiedlenia - powojenne migracje z Polski i do Polski / Beata Ociepka. - Poznań : Instytut Zachodni, 2001.
Przemyśl WP 14423/b - Ponury cień Sybiru : wspomnienia z zesłania / Barbara Krystyna Janczura ; [ilustracje Jerzy Witek]. - [Kraków] : Ridero, 2019.
Lubaczów WL 51951 - Ślad pamięci. CD 22 [Dokument dźwiękowy] : rozmowy Andrzeja Zajdla z historykami rzeszowskiego IPN / Polskie Radio Rzeszów. - Rzeszów : IPN - Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2011.
Przemyśl WP 390/E/ae - Kołyma : Polacy w sowieckich łagrach : bez komentarza : wspomnienia i dokumenty / wybór tekstów i redakcja merytoryczna Sebastian Warlikowski. - Warszawa : Zona Zero, copyright 2019.
Przemyśl WP 114385 - Przerwane biografie : relacje deportowanych z Polski w głąb Sowietów 1940-41 / wybrała Ewa Kołodziejska-Fuentes ; [posłowie prof. dr hab. Albin Głowacki]. - Wydanie I. - Warszawa : Ośrodek Karta : Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia, 2020.
Lubaczów WL 51935 - Cierniowym szlakiem : z piekła Kołymy do Armii Andersa. / Barbara Krystyna Janczura. - [Kraków] : Ridero, 2021.
Lubaczów WL 51945 - Na nieludzką ziemię [Film] : wywózki na Sybir : w 70 rocznicę deportacji / scen. i reż. Mirosław Majkowski ; org. i zarządz. inscen. Adam Halwa, Małgorzata Dachnowicz, Mirosław Majkowski. - Rzeszów : TVP, 2011.
Przemyśl WP 816/E/fe - Przesiedleni znad Sanu - zamordowani nad Horyniem : losy Polaków deportowanych przez Sowietów z obwodu drohobyckiego w ramach "oczyszczania" pasa przygranicznego (1940-1944) / Tomasz Bereza. - Rzeszów : Warszawa : Instytut Pamięci Narodowej - Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Oddział 2020.
Przemyśl WP 114805 - POLONA
- Związek Sybiraków. Zarząd Główny
